Środki ochrony indywidualnej

Materiał powstał na podstawie zeszytów 

Wstęp

 Przez środki ochrony indywidualnej rozumie się środki noszone bądź trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń. Powinny być stosowane, gdy nie da się uniknąć sytuacji, w których wykonywanie wielu czynności możliwe jest jedynie przy ich użyciu (np. podczas demontażu ochron zbiorowych). Środki ochrony indywidualnej, aby zapewnić wystarczającą i skuteczną ochronę powinny:

 być odpowiednio dobrane do istniejącego zagrożenia oraz uwzględniać warunki na danym stanowisku;

 uwzględniać wymagania ergonomii oraz w możliwie minimalnym stopniu powodować niedogodności związane z ich noszeniem (masa, gabaryty, regulacja, rozmiary);

 być dopasowane do siebie – podczas łączenia kilku środków ze sobą;

 być stosowane zgodnie z przeznaczeniem i wymogami opisanymi w instrukcji – instrukcja powinna być opracowana dokładnie i zrozumiale w języku polskim zgodnie z wymogami rozporządzenia. Pracownik powinien być przeszkolony w zakresie ich użytkowania.

Środki ochrony indywidualnej powinny:

 posiadać oznakowanie CE oraz deklarację zgodności WE 

 być identyfikowalne – posiadać swoją nazwę i numer identyfikacyjny. Jeżeli w wyniku użytkowania znaki te zostały zatarte, wówczas należy środek wyeliminować z użytkowania;

 być ewidencjonowane – należy założyć kartę użytkowania sprzętu (z określonym numerem identyfikacyjnym środka ochrony), danymi użytkownika, datą wydania oraz polami kontroli okresowej.

Zwykle taka karta dostarczana jest przez producenta sprzętu.

 Nie należy przekraczać okresu trwałości – każdy środek posiada okres trwałości (datę ważności) po przekroczeniu którego należy sprzęt wyeliminować. Oczywiście okres ten może ulec skróceniu, jeżeli sprzęt powstrzymał upadek lub nastąpiło jego uszkodzenie;

 Należy przechowywać i konserwować środki zgodnie z instrukcją producenta.

Rodzaje prac na wysokości przy wykorzystaniu środków ochrony indywidualnej, możemy podzielić na cztery grupy:

I. Powstrzymywanie spadania – zatrzymanie oraz amortyzacja upadku – ustalanie pozycji podczas pracy:

II. Ograniczenie poruszania – uniemożliwienie wystąpienia spadania poprzez takie zaplanowanie pracy, aby upadek nie był możliwy

III. Praca w podparciu – praca z systemami, w których upadek jest możliwy jedynie na długości nie większej niż 60 cm (np. linki opasujące)

IV. Praca z użyciem technik linowych – tzw. praca technikami alpinistycznymi, w których użycie lin umożliwia dotarcie do stanowiska pracy.

 bhpsoc11.jpg 

Fot.  powstrzymanie spadania, ograniczenie poruszania podczas pracy (fot. ASSECURO©)  

Fot. Techniki linowe przy pracy na słupach i masztach, praca w podparciu (fot. ASSECURO©)

  Systemy powstrzymywania spadania

Podczas powstrzymywania upadku ciało ludzkie zostaje wyhamowane z prędkości, do jakiej rozpędziło się podczas spadania. Podczas tego hamowania działa na nie siła, której wartość zależy oczywiście od długości drogi hamowania. Aby zapewnić bezpieczne warunki pracy, przyjęto, iż siła ta (zwana uderzeniową) nie może przekroczyć wartości 6 kN oraz powinna ona zostać w odpowiedni sposób przyłożona do ciała. W tym celu należy zastosować odpowiednią uprząż oraz system amortyzujący połączony z punktem zakotwienia. Indywidualne środki chroniące przed upadkiem składają się zatem z trzech grup środków:

1. Uprzęże (szelki bezpieczeństwa);

2. Podsystem łącząco-amortyzujący;

3. Punkty zakotwienia.

  Szelki bezpieczeństwa

Szelki bezpieczeństwa są to uprzęże służące do powstrzymywania upadku. Wszystkie szelki bezpieczeństwa dostępne na rynku są wykonane zgodnie z normą PN-EN361, która określa wymogi

dotyczące konstrukcji oraz badania szelek. Stosowanie innych uprzęży (np. wspinaczkowych) w systemach powstrzymujących spadanie nie jest dozwolone. Szelki posiadają jeden lub dwa punkty służące do przypięcia systemu amortyzującego – jeden umieszczony na plecach oraz drugi z przodu (w okolicach mostka). Zgodnie z normą są one oznaczone literą A lub A/2 (gdzie dopiero połączenie dwóch połówek stanowi pełny punkt). Szelki mogą być dodatkowo wyposażone w pas służący do pracy w podparciu (zgodny z PN-EN358, posiadający dwie klamry na wysokości bioder) oraz punkt do pracy technikami linowymi (zgodny z PN-EN813, umieszczony w okolicach pępka). Do tych punktów nie jest dozwolone dopinanie systemów mających na celu powstrzymanie upadku, a jedynie pracę w pozycji

ustalonej. Szelki wykonane są z taśm oraz klamer regulacyjnych. Aby spełniały swoje zadanie, ważny jest ich właściwy dobór oraz dopasowanie do użytkownika.

Najprostsze modele posiadają jedynie dwie klamry regulacyjne i jeden punkt zaczepowy na plecach.

W większości przypadków wybór taki nie jest właściwy. Szelki te nie są zbyt wygodne (ze względu

na ograniczoną regulację) i pracownik, który będzie przebywał w nich cały dzień z pewnością

doprowadzi do powstania zbyt dużych luzów taśm udowych.

Niewłaściwie wyregulowane szelki nie spełnią swojego zadania podczas powstrzymywania upadku.

Prawidłowe szelki przeznaczone do pracy w budownictwie posiadają:

 jeden uniwersalny rozmiar – prostota zakupów;

 cztery klamry regulacyjne – umożliwiają dokładne dopasowanie do użytkownika (górne

klamry powinny posiadać konstrukcję zapobiegającą luzowaniu taśm);

 pas do pracy w podparciu – jedynie w przypadku, gdy jest on wykorzystywany;

 dwa punkty zaczepowe – czasami wygodniej jest pracować z systemem przypiętym z przodu.

szelki.jpg

Ryc. Szelki bezpieczeństwa (fot. ASSECURO©) 

  Elementy łącząco-amortyzujące

A. ZATRZAŚNIKI

Podstawowym elementem łączącym są zatrzaśniki, dla których określono wymagania w normie PN-EN362.

Właściwościami charakterystycznymi zatrzaśników są:

 materiał – stopy aluminium lub stal;

 prześwit – czyli wielkość określająca, na jaki punkt zaczepowy możemy założyć zatrzaśnik;

 typ zamka- zakręcane, automatyczne, dwuzapadkowe;

 konstrukcja – trwale połączony lub umożliwiający odczepienie od linki.

   

Fot. Zatrzaśniki od lewej – stalowy owalny zakręcany, stalowy typu delta zakręcany, aluminiowy typu gruszka zakręcany, stalowy dwuzapadkowy, aluminiowy dwuzapadkowy do rusztowań o rozwarciu 60mm (fot. ASSECURO©).

Przykładowo – zatrzaśnikiem rekomendowanym dla monterów rusztowań jest zatrzaśnik aluminiowy, dwuzapadkowy o otwarciu 60 mm – pozwala on szybko dopiąć linkę bezpieczeństwa do większości rur stosowanych w konstrukcjach rusztowań. Jest trwale połączony z linką, w związku z tym zapobiega to jego zagubieniu

B. LINKI BEZPIECZEŃSTWA

Jeden z głównych składników łączących w systemie powstrzymywania spadania. Zgodnie z normą

PN-EN354 mogą być wykonane z liny syntetycznej, liny stalowej, taśmy lub łańcucha. 

Maksymalna długość linki razem z zatrzaśnikami i systemem amortyzującym nie może przekroczyć

2 m. Ten zapis normy znacznie ogranicza użycie linek bezpieczeństwa w budownictwie. Również potrzeba zmniejszenia siły działającej na ciało użytkownika (poniżej 6 kN) ogranicza nam dobór punktów, do których możliwe jest dopięcie samej linki (bez amortyzatora). W przypadku linek poliamidowych (w zależności od instrukcji użytkowania) możliwe jest dopięcie samej linki pod warunkiem, iż punkt zakotwienia znajduje się powyżej klamry zaczepowej szelek, lub nawet głowy użytkownika

C. AMORTYZATORY

W celu rozszerzenia możliwości użytkowania linki bezpieczeństwa, możliwe jest dołączenie do niej amortyzatora lub wykonanie linki razem z nim. Przy jego zastosowaniu możliwe jest używanie punktów zaczepowych znajdujących się nawet poniżej nóg pracownika (czyli maksymalnie 2 m od punktu zaczepowego szelek). Amortyzator jest to urządzenie wykonane zgodnie z PN-EN355, które

gwarantuje bezpieczne powstrzymanie spadania. Zwykle są to taśmy poliestrowe lub poliamidowe, które poprzez wydłużenie drogi hamowania zmniejszają siłę uderzeniową poniżej wartości 6 kN. Nie mogą natomiast zmieniać swej długości poniżej wartości 2 kN, czyli obciążenie statyczne

nie spowoduje rozerwania. Podczas powstrzymywania spadania amortyzator zmienia swoją długość, przez co długość potencjalnego upadku będzie stosownie większa. Trzeba o tym pamiętać zarówno przy doborze tego środka, jak i punktu zakotwienia dla niego.  

Fot. (po prawej) lina z amortyzatorem (fot. ASSECURO©)           

D. LINY Z URZĄDZENIAMI SAMOZACISKOWYMI

Produkowane zgodnie z normami PN-EN353-2 (jako urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą – do pracy w pionie) oraz PN-EN358 (urządzenia ustalające

pozycję – jako ograniczenie poruszania). Oczywiście w zależności od instrukcji użytkowania mają one różne przeznaczenie i ograniczenia. Obecnie stosowane są liny rdzeniowe i bezrdzeniowe o średnicach 12-16 mm oraz szereg urządzeń samozaciskowych. Urządzenia te mogą być trwale połączone z liną lub zdejmowalne z niej. Przypina się je zawsze bezpośrednio do szelek bezpieczeństwa. Mogą być wyposażone w zintegrowany amortyzator. Urządzenia samozaciskowe często

posiadają dwie funkcje pracy:

1. Automatyczną (z mniejszą siłą docisku krzywki) – w której urządzenie ma możliwość swobodnego przesuwania się wzdłuż liny, a w razie wystąpienia

upadku mechanizm natychmiast blokuje się na linie.

2. Manualną (z dodatkowym dociskiem) – w której możemy ustalić pozycję podczas pracy i zapobiec opuszczaniu urządzenia. Dzięki temu możliwy upadek będzie zminimalizowany, a podczas pracy w poziomie będziemy mieli możliwość ustalenia pozycji i ograniczenie poruszania.

Fot. (po lewej) lina z urządzeniem samozaciskowym (fot. ASSECURO©)

 

W tej funkcji automatyczny przesuw urządzenia możliwy jest tylko w jednym kierunku, a przy ruchu w dół konieczne jest każdorazowe ręczne odblokowanie

dźwigni. W sprzedaży znajdują się urządzenia o długości liny do 50 m. Oczywiście długość ta ograniczona jest elastycznością lin poliamidowych i dlatego należy uwzględniać wartość rozciągnięcia liny w kalkulacji przestrzeni potrzebnej do powstrzymania spadania. Dzięki tak znacznej długości lin możliwe jest zastosowanie punktów kotwiczących umieszczonych kilkadziesiąt metrów ponad użytkownikiem lub wewnątrz budynku. W przypadku niewłaściwego użycia możliwy jest jednak

upadek połączony z wahadłem, którego skutki mogą być równie niebezpieczne jak sam upadek (uderzenie w ścianę lub wystające elementy).

Rys. Zależność bezpiecznej wysokości upadku od umiejscowienia punktu konstrukcji stałej: a) montaż pierwszej ramy; b) montaż kolejnych pól rusztowania. (rys. ASSECURO©)

Urządzenia samozaciskowe wykorzystywane są między innymi jako zabezpieczenie podczas:

 stawiania rusztowań przy elewacjach;

 montażu i demontażu konstrukcji żurawi budowlanych;

 pracy przy niezabezpieczonych krawędziach (ograniczenie poruszania);

 pracy na drabinach;

 prac technikami linowymi;

 asekuracji na ruchomych podestach roboczych.

E. URZĄDZENIA SAMOHAMOWNE (fot. ASSECURO©)

Urządzenia te spełniają podobna rolę jak linki z urządzeniami samozaciskowymi, tzn. przy wykorzystaniu

urządzeń samohamownych możliwa jest praca w znacznym oddaleniu od punktu zakotwie

nia,

lecz co najważniejsze praca wykonywana jest bez absorbowania ruchów użytkownika.

Urządzenia samohamowne wykonywane są zgodnie z normą PN-EN360. Zasada działania urządzenia

jest identyczna jak pasów samochodowych: możemy swobodnie przemieszczać się w polu

pracy, a luz pomiędzy punktem zakotwienia jest kasowany za pomocą sprężyny. W przypadku

odpadnięcia urządzenie natychmiast zatrzymuje użytkownika działając na niego siłą nie większą

niż 6 kN (amortyzator zintegrowany z urządzeniem).

Urządzenia samohamowne mogą być stosowane w pionie oraz w poziomie (oczywiście jeżeli instrukcja

to przewiduje) w celu powstrzymywania spadania. Dzięki swojej budowie świetnie nadają

się do zastępowania linek z urządzeniami samozaciskowymi. Niestety, są to urządzenia o dużej

masie i dość krótkie – standardowo produkowane mają długość do 30 m.

F. PUNKTY ZAKOTWIENIA (ilustracje ASSECURO©)
Środki łącząco-amortyzujące nie spełnią swojej roli dopóki nie będą zamocowane do umieszczonego 

we właściwym miejscu punktu zakotwienia (zaczepowego). Punkty te powinny zostać tak

dobrane, aby umożliwić asekurację na stanowisku pracy i drodze dojścia oraz cechować się odpowiednią

wytrzymałością (dla punktów pojedynczych – 10 kN). W celu ograniczenia drogi spadania

punkty powinny być umieszczone bezpośrednio nad głową użytkownika, bez konieczności oddalania

w poziomie podczas wykonywania pracy (eliminowanie efektu wahadła).

Najprostszymi punktami kotwienia są elementy konstrukcji umożliwiające bezpośrednie dołączenie

systemu łącząco-amortyzującego (np. rury rusztowań, grube zbrojenia). W przypadku braku
takich elementów należy stosować dodatkowe urządzenia umożliwiające zakotwienie systemu.

Większość urządzeń jest zgodna oraz spełnia wymagania normy zharmonizowanej PN-EN795

(Urządzenia kotwiczące – Wymagania i badania).

Norma ta definiuje oraz określa wymagania następujących klas urządzeń:

KLASA A – czyli strukturalne punkty zakotwienia przeznaczone do mocowania na ścianach, stropach,

nadprożach. Są to punkty osadzane na stałe w podłożu lub wymagające użycia dodatkowych

kotew dobieranych w zależności od miejsca instalacji. Obecnie możliwe jest zakotwienie

do prawie każdego podłoża: drewna, stali, betonu, a nawet blachy trapezowej

KLASA B – tymczasowe przenośne urządzenia do zakotwienia. Jest to najszersza grupa urządzeń

wykorzystywanych w budownictwie. Do tej grupy zaliczamy między innymi:

 zaczepy taśmowe i linkowe – pozwalają stworzyć punkt zakotwienia na słupach, belkach oraz

innych elementach, które możemy objąć takim zaczepem;

 belki poprzeczne – rozpierane pomiędzy otworami (np. drzwiami);

 trójnogi ratownicze – umożliwiające asekurację oraz drogę ewakuacji podczas pracy w zagłębieniach, studzienkach.

KLASA C – urządzenia do zakotwienia z poziomą liną. Umożliwiają poruszanie wzdłuż lin oraz asekurację za pomocą dołączonych do nich urządzeń. Klasę tę możemy podzielić na systemy tymczasowe (np. rozpinane pomiędzy słupami) wykonane z lin lub taśm poliamidowych oraz stałe, wykonane z lin stalowych (montowane przeważnie na dachach budynków lub elewacjach). System taki może być przeznaczony do użytkowania przez jednego lub wielu pracowników jednocześnie.

W przypadku systemów tymczasowych istotne jest oszacowanie ugięcia liny podczas powstrzymywania upadku oraz odpowiednie napięcie takiego systemu.

KLASA D – urządzenia do zakotwienia wykorzystujące poziome szyny. Spełniają te same zadania co urządzenia klasy C, jednak ugięcie systemów szynowych jest minimalne. W budownictwie ich wykorzystanie jest znikome.

KLASA E – bezwładne masy kotwiczące przeznaczone do użytku na powierzchniach poziomych. Ich mankamentem jest duża masa oraz ograniczone warunki użytkowania.

Alsipercha

Na rynku ukazuje się coraz więcej rozwiązań specjalnych umożliwiających zabezpieczenie konkretnego

typu pracy. W budownictwie należy wyróżnić system Alsipercha. Jest to system zgodny

z typem B normy PN-EN795, przeznaczony przede wszystkim do asekuracji podczas wykonywania

deskowań stropów oraz prac zbrojarskich.

Alsipercha to rodzaj żurawika wkładanego w tuleję zatopioną w słupie (zaraz po zalaniu betonem).

Do tego żurawika mocowane jest urządzenie samohamowne umieszczone ponad głową użytkownika.

W takim systemie przestrzeń potrzebna do powstrzymania upadku jest minimalna (podniesiony

punkt mocowania), dzięki czemu mamy możliwość zabezpieczania pracowników podczas deskowania

i zbrojenia stropów – szczególnie w budynkach o małej wysokości kondygnacji.

Zaczepienie szelek do jednego wspornika umożliwia pracę w promieniu 6,5 m wokół słupa, a przy

odległości mniejszej niż 8,5 m pomiędzy słupami, mamy możliwość przemieszczania w poziomie (stosując zasadę przypięcia szelek do minimum jednego wspornika).