Odzież ochronna

Odzież ochronna (uwaga! – temat środków ochrony osobistej i odzieży ochronnej znajduje się też w dziale technika urządzeń sanitarnych w folderze BHP)

Do odzieży ochronnej zalicza się odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni pracownika przed jednym lub wieloma zagrożeniami.

Do odzieży ochronnej nie zalicza się odzieży przeznaczonej do wykonywania prac, przy których występuje tylko intensywne brudzenie substancjami nieszkodliwymi dla zdrowia, działają czynniki powodujące przyśpieszone niszczenie odzieży lub wymagana jest specjalna czystość wytwarzanego produktu. Ten rodzaj odzieży zaliczany jest do odzieży roboczej, która nie podlega obowiązkowej certyfikacji.

Odzież ochronną można podzielić w zależności od:

• czynników szkodliwych, przed którymi chroni,

• zapewnianego przez nią obszaru chronionego.

Ze względu na rodzaj zagrożenia odzież można podzielić na:

• odzież chroniącą przed czynnikami chemicznymi

• odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi

• odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi

• odzież chroniąca przed czynnikami termicznymi

• odzież chroniąca przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem

• odzież chroniąca przed czynnikami atmosferycznymi i wodą

• odzież przeznaczona do stosowania w atmosferze zagrożonej wybuchem

• odzież chroniąca przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem

Drugim kryterium podziału jest zapewniany przez odzież zakres ochrony:

• odzież chroniąca tułów, np. płaszcze, peleryny, kurtki, kombinezony, fartuchy, fartuchy przednie, bluzy, ubrania, spodnie, kamizelki,

• ochraniacze części tułowia, np. ochraniacze barku, ochraniacze klatki piersiowej, ochraniacze brzucha, ochraniacze pośladków, ochraniacze przedramienia,

• nakrycia głowy, np. kaptury, kapelusze, czapki, berety.

Odzież ochronna powinna być prawidłowo dobrana do wymiarów ciała użytkownika dzięki odpowiedniemu systemowi wielkości uwzględniającemu wzrost, obwód klatki piersiowej i obwód pasa użytkownika.

 
Odzież chroniąca przed czynnikami chemicznymi

Do grupy odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi należy odzież zapewniająca ochronę przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi występującymi w formie: gazów, par, cieczy i pyłów. Odzież z tej grupy stosowana jest w przypadku awarii chemicznych, katastrof, w przemyśle chemicznym, spożywczym, farmaceutycznym, przy pracach chemizacyjnych w rolnictwie. Odzież chroniąca przed czynnikami chemicznymi należy do grupy środków ochrony indywidualnej chroniących przed zagrożeniami bardzo poważnymi, często nawet śmiertelnymi. Przy jej doborze należy zwracać uwagę przede wszystkim na rodzaj czynnika chemicznego i jego stężenie i intensywność działania. Rodzaj związku chemicznego i jego stężenie determinują wybór materiału na odzież, natomiast odpowiednio dobrana konstrukcja pozwala na osłonięcie tych powierzchni ciała pracownika, które narażone są na działanie substancji chemicznych.

Podział odzieży

Klasyfikacja odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi, podana w normach europejskich oparta został na następujących kryteriach:

• intensywności działania substancji chemicznej na odzież,

• stanie skupienia substancji chemicznej.

Wyróżnia się 6 typów odzieży:

• Typ 1 i 2

Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi w postaci gazów, par, cieczy i drobnych cząstek

Wymagania i metodykę badania zawierają projekty norm: PN EN 943-1 [1] oraz PN EN 943-2 [2].

• Typ 3

Odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy

Zabezpiecza przed działaniem substancji chemicznej w postaci strumienia cieczy. Wymagania i metodykę badania przedstawia norma PN-EN 14605 [3].

• Typ 4

Odzież chroniąca przed działaniem rozpylonej cieczy

Zabezpiecza przed działaniem substancji chemicznej w postaci rozpylonej cieczy. Wymagania i metodykę badania przedstawia norma PN-EN 14605 [3].

• Typ 5

Odzież chroniąca przed pyłami

Wymagania i metodykę badania przedstawia norma PN-EN ISO 13982-1 [4].

• Typ 6

Odzież chroniąca przed opryskaniem cieczą

Wymagania i metodykę badania przedstawia norma PN-EN ISO 13034 [5].

Wśród tych rodzajów odzieży można znaleźć odzież chroniąca przed:

• kwasami i zasadami nieorganicznymi (kwas solny, kwas siarkowy, kwas azotowy, zasada sodowa, zasada potasowa),

• kwasami organicznymi (kwas mlekowy, kwas octowy, kwas mrówkowy),

• olejami (oleje roślinne, oleje zwierzęce, oleje mineralne),

• środkami ochrony roślin,

• farbami i lakierami,

• rozpuszczalnikami organicznymi (np. benzen, aceton, toluen).

Poziom odporności odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi na działanie substancji chemicznych, zależy przede wszystkim od materiału z którego została ona wykonana.

Ze względu na czas użytkowania odzież chroniącą przed chemikaliami można podzielić na:

• odzież przeznaczoną do długotrwałego użytku,

• odzież przeznaczoną do krótkotrwałego lub jednorazowego użytku.

Zarówno odzież do długotrwałego jak i krótkotrwałego użytku zapewnia pracownikowi wystarczający poziom ochrony, różni się natomiast trwałością co wynika z rodzaju zastosowanych materiałów. Odzież do długotrwałego użytku produkowana jest z tkanin powleczonych i impregnowanych. Odzież do krótkotrwałego użytku wytwarzana jest z włóknin i folii i znalazła ona zastosowanie m.in. do prac podczas, których następuje szybkie zanieczyszczenie odzieży. Przykładem tego typu odzieży jest kombinezon do krótkotrwałego użytku dla malarza.

Odzież chroniąca przed chemikaliami oznaczona jest trwale znakami graficznymi przedstawionymi n

a rysunku 1. Znak graficzny z literką „i” oznacza, że należy zapoznać się z instrukcją użytkowania.
 

 Rysunek 1 Znak graficzny dla odzieży chroniącej przed chemikaliami 

Odzież chroniąca przed czynnikami biologicznymi

Odzież ochronna przeznaczona do ochrony przed czynnikami biologicznymi może być stosowana: w zakładach wodociągowych i kanalizacyjnych oraz przy oczyszczaniu ścieków,

przy usuwaniu odpadów, w tym odpadów szpitalnych,

w rolnictwie oraz prace, w trakcie których dochodzi do kontaktu z zainfekowanymi zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego,

w zakładach produkcji żywności,

w laboratoriach klinicznych i diagnostycznych,

w stacjach dializ,

podczas wykonywania zabiegów chirurgii szczękowej

w zakładach typu post mortem,

Ochrona personelu medycznego jest szczególnie istotna wobec braku skutecznych metod leczenia między innymi zakażeń wywołanych wirusami żółtaczki typu HBV i typu HCV oraz wirusami niedoboru odpornościowego (HIV).

Wszędzie tam, gdzie na działanie czynników biologicznych 2, 3 i 4 grupy ryzyka, narażone jest ciało pracownika powinna być stosowana odzież ochronna. Pełni ona dwie podstawowe funkcje: zapobiega przedostawaniu czynników infekcyjnych do skóry, która może być uszkodzona,

zapobiega przenoszeniu czynników infekcyjnych na inne osoby i w różnych sytuacjach, np. podczas jedzenia i picia, kiedy pracownik zdjął swoją odzież ochronną.

Odzież chroniąca przed czynnikami biologicznymi powinna spełniać wymagania przedstawione w normie PN EN 14126. Zgodnie z tą normą materiał odzieży chroniącej przed czynnikami biologicznymi powinien stanowić barierę dla całego ciała lub jego części, przed bezpośrednim kontaktem z czynnikami infekcyjnymi. Ze względu na różnorodność mikroorganizmów, w normie nie zdefiniowano kryteriów oceny na podstawie typu mikroorganizmu ani na podstawie grup ryzyka, a skupiono się na metodach badań w których oceniana jest odporność materiału w zależności od medium zawierającego mikroorganizmy np. ciecz, aerozol lub cząstki stałe (pył). Stąd też materiał odzieży chroniącej przed czynnikami infekcyjnymi powinien charakteryzować się barierowością w stosunku do czynnika infekcyjnego podczas:

działania skażonej cieczy pod ciśnieniem hydrostatycznym,

mechanicznego kontaktu ze skażonymi cieczami,

działania skażonych ciekłych aerozoli,

działania skażonych cząstek stałych.

Do badań wykorzystywane są aktywne cząstki wirusowe Bakteriofagu Phi-X174, który wykazuje podobieństwo cech fizycznych do wirusa HIV oraz wirusów zapalenia wątroby typu B i C (HBV i HCV).

Oprócz właściwości barierowych w stosunku do czynników infekcyjnych materiał odzieży chroniącej przed czynnikami biologicznymi powinien wykazywać odpowiednia odporność mechaniczną w zakresie m.in. ścierania, rozdzierania, zginania. Wszystkie właściwości materiałów przedstawione są w normie PN EN 14126 w postaci klas tak, jak w większości norm europejskich.

Pełną ochronę przed kontaktem z czynnikami infekcyjnymi zapewniają jedynie materiały barierowe a więc folie i materiały powleczone warstwą tworzywa sztucznego lub laminowane z folią. Mogą to być materiały długotrwałego lub krótkotrwałego użytku, które spełniają wymagania normy PN EN 14126 w zakresie właściwości ochronnych, a różnią się odpornością mechaniczną, i w związku z tym czasookresem stosowania. Wiele rodzajów materiałów barierowych, stosowanych w odzieży chroniącej przed czynnikami biologicznymi charakteryzuje się niekorzystną dla organizmu szczelnością w stosunku do pary wodnej, uniemożliwiając odparowywanie wydzielanego podczas pracy potu.

W ostatnich latach na światowe rynki wprowadzono włókienniczych materiałów barierowych nowej generacji, które łączą cechy ochronne z dobrymi właściwościami użytkowymi, znacznie poprawiającymi odczucie komfortu fizjologicznego [7]. Są to wyroby wielowarstwowe, jednorazowego lub wielokrotnego użytku, powleczone poliuretanowymi warstwami paroprzepuszczalnymi, laminowane z mikroporowatymi foliami lub paroprzepuszczalnymi membranami.

Odzież chroniąca przed czynnikami infekcyjnymi powinna spełniać określone wymagania w zakresie konstrukcji, która zależy od rodzaju oraz natężenia działania medium zawierającego mikroorganizmy na które narażony jest pracownik, oraz części ciała, które powinny być chronione. Konstrukcja odzieży powinna spełniać wymagania normy EN 340 i wymagania zawarte w odpowiednich normach dla odzieży chroniącej przed chemikaliami. Wyróżnia się następujące rodzaje konstrukcji odzieży chroniącej przed czynnikami biologicznymi :

Typ 1 i 2 odzież chroniąca przed działaniem par, cieczy, gazów i drobnych cząstek stałych, zapewnia najwyższy poziom ochrony, PN EN 943-1,

Typ 3 odzież chroniąca przed działaniem strumienia cieczy,

Typ 4 odzież chroniąca przed działaniem rozpylonej cieczy,

Typ 5 odzież chroniąca przed pyłami, prEN ISO 13982 –1,

Typ 6 odzież chroniąca przed opryskaniem cieczą, prEN 13034, – częściowe ochrony ciała.

Najczęściej do ochrony przed czynnikami biologicznym stosowane są typy odzieży: 3 i 4, które przedstawiono na rys. 2. W sytuacjach zagrożeń ekstremalnych, gdzie konieczna jest całkowita izolacja organizmu pra

cownika od otoczenia (np. zagrożenie wirusem Ebola) konieczne jest stosowanie odzieży o konstrukcji odzieży gazoszczelnej: typ 1 lub 2 wg klasyfikacji dla odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi. Analiza ryzyka i narażenia pracownika może wykazać również że dla ochrony pracownika wystarczą jedynie częściowe ochrony ciała.

Rys2 Kombinezon chroniący przed czynnikami biologicznymi

Odzież chroniąca przed czynnikami zakaźnymi powinna być oznakowana zgodnie z wymaganiami odpowiedniej normy dla odzieży chroniącej przed chemikaliami. Dodatkowo, znakowanie odzieży chroniącej przed czynnikami infekcyjnymi powinno zawierać następujące informacje: numer normy PN EN 14126,

typ odzieży ochronnej, z przyrostkiem „-B”, np. Typ 3 – B,
znak graficzny „ochrona przed czynnikami biologicznymi”

Przykład oznaczenia odzieży chroniącej przed czynnikami biologicznymi przedstawiono na rys. 3 poniżej. 

 

Odzież chroniąca przed czynnikami mechanicznymi

Odzież chroniąca przed czynnikami mechanicznymi zabezpiecza pracownika przed przecięciem, przekłuciem, otarciem lub wciągnięciem w wirujące elementy maszyn. Do odzieży chroniącej przed czynnikami mechanicznymi zalicza się również odzież ostrzegawczą. Nie zapewnia ona ochrony przed poruszającymi się maszynami lub transportowanymi przedmiotami ale zmniejsza ryzyko wystąpienia kolizji. Do tej grupy odzieży można zaliczyć:

• odzież chroniącą przed przecięciem, przekłuciem

• odzież chroniąca przed wplątaniem w wirujące elementy maszyn

• odzież ostrzegawczą.

Dobór materiałów lub układów materiałów stosowanych do produkcji odzieży zależy od zagrażających czynników oraz ich intensywności.

Odzież chroniąca przed przecięciem, przekłuciem i otarciem

Odzież ochronna zabezpieczająca pracownika przed przekłuciem, przecięciem, otarciem, należy do grupy odzieży chroniącej przed czynnikami mechanicznymi.

 Odzież chroniąca przed czynnikami termicznymi

Odzież jest podstawowym i najprostszym do zastosowania środkiem przeciwdziałania szkodliwym wpływom klimatycznym.

W grupie odzieży chroniącej przed obciążeniem termicznym człowieka w środowisku pracy można wyróżnić odzież chroniącą przed:

• zimnem

• czynnikami gorącymi

W zależności od stanowiska pracy pracownik narażony jest na działanie jednego lub kilku czynników szkodliwych o różnym natężeniu i powinien być wyposażony w odzież zabezpieczającą przed działaniem wszystkich zagrożeń występujących na danym stanowisku pracy.

Odzież chroniąca przed zimnem (ciepłochronna) przeznaczona jest do prac w otwartej przestrzeni w temperaturze otoczenia niższej od normalnej, do prac w przestrzeniach zamkniętych i nieogrzewanych oraz w chłodniach. Odzież przeznaczona do ochrony człowieka w środowiskiem o temperaturze poniżej (-5˚C) zaliczana jest do II kategorii środków ochrony indywidualnej, podlega więc ocenie typu WE przez jednostkę notyfikowaną. Powinna być oznaczona znakiem graficznym przedstawionym na rys. 4,

z nr normy: PN EN 342 i uzyskanymi w wyniku badań klasami ochrony: izolacyjności cieplnej ( Icler w m2 K/W, z podanym w nawiasie typem badanej odzieży spodniej – B, C, R);przepuszczalności powietrza (AP w mm/s) i wo1073doszczelności (WP w Pa).

Odzież ciepłochronna najczęściej stanowi zestaw elementów, które mogą być komponowane ze sobą w zależności od potrzeb. Najczęściej produkowane są dwuczęściowe ubrania, które mogą być uzupełniane kamizelką lub ocieplaczem i czapką (rysunek 5). Warstwy zapewniające izolacyjność cieplną mogą być wykonane w formie oddzielnego ocieplacza lub stałego ocieplenia zamocowanego do warstwy wierzchniej odzieży

Rys.5 Ubranie ciepłochronne

Odzież chroniąca przed opadami atmosferycznymi

powinna charakteryzować się przede wszystkim wodoszczelnością. Wymagania dla odzieży chroniącej przed działaniem opadów atmosferycznych i wody jest norma PN EN 343 [1]. Przewidziano w niej trzy klasy właściwości ochronnych odzieży w zależności od poziomu wodoszczelności. Poziom ten powinien zapewnić zarówno materiał odzieży jak i jej szwy. Materiał odzieży o najwyższej – 3 – klasie ochrony powinien zapewnić wysoką wodoszczelność na poziomie 130 hPa nawet po praniu, ścieraniu, wielokrotnym zginaniu oraz działaniu paliwa i oleju. Odzież o najniższej 1 klasie ochrony powinna zapewnić wodoszczelność na poziomie 80 hPa, podczas badania materiału nie poddanego wstępnej obróbce.

Norma PN-EN 343 [1] wprowadza również klasyfikacje odzieży w aspekcie oporu przenikania pary wodnej (tabela 2). Opór pary wodnej charakteryzuje właściwości materiałów związane z przenikaniem pary wodnej. Opór przenikania pary wodnej zgodnie z PN-EN 31092 [2] wyznaczany jest na przyrządzie pn. „model skory”, który symuluje procesy przenikania ciepła i pary wodnej zachodzące w otoczeniu skóry człowieka (patrz tabela 1).


Wielkość oporu pary wodnej ma wpływ na komfort użytkownika odzieży ochronnej. Niski opór pary wodnej umożliwia odparowywanie wydzielanego potu a więc sprzyja zachowaniu komfortu cieplnego, zatem odzież klasy 3 pod względem oporu pary wodnej zapewnia najwyższy poziom komfortu cieplnego. Przy odzieży klasy 1 należy bezwzględnie limitować czas pracy w zależności od temperatury środowiska pracy i wydatku energetycznego pracownika.